Ιστορία της τέχνης του κεντήματος
Αναζητώντας κανείς να μάθει περισσότερα για την κουλτούρα ενός έθνους, πρέπει να ρίξει μια ματιά στη λαογραφία του, καθώς εκεί υπάρχουν πληροφορίες για πράγματα που δεν είναι καθόλου μόνο αυτό που φαίνονται.Ένα από αυτά είναι και το κέντημα.
Αρκετοί, ακούγοντας τη λέξη κέντημα, φαντάζονται μια πληκτική διαδικασία ραψίματος μιας κλωστής πάνω σ’ ένα ύφασμα, από μια αργόσχολη νοικοκυρά προσπαθώντας να σπάσει τη βαρεμάρα της καθημερινότητάς της. Η αλήθεια είναι όμως, πως η ιστορία και η τέχνη του κεντήματος δεν είναι καθόλου βαρετή!
Ιστορικά, είναι ίσως μια από τις πρώτες μορφές τέχνης, καθώς χρονολογείται από παλιότερα από το 3000 π. Χ. Αφού εφευρέθηκε η βελόνα και η κλωστή το κέντημα χρησιμοποιήθηκε για αισθητικούς σκοπούς, για διακόσμηση, και μάλιστα από τους άντρες! Στους αρχαίους πολιτισμούς τα κεντήματα και τα εργόχειρα παρασκευάζονταν αυστηρά από ταλαντούχα αγόρια που έπρεπε να μάθουν την τέχνη από έναν αρχιτεχνίτη και να μαθητεύσουν κοντά του τουλάχιστον δέκα χρόνια προτού την εξασκήσουν μόνοι τους.
Η τέχνη του κεντήματος δεν είναι μόνο παλιά αλλά είναι κι ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε σχεδόν ταυτόχρονα σε όλα τα μέρη του κόσμου που εξασκούνταν το ράψιμο. Οι σκοποί που εξυπηρετεί σε κάθε μια κοινωνία όμως, είναι μοναδικοί. Διαφορετικοί πολιτισμοί γέννησαν διαφορετικά είδη κεντημάτων με ιδιαίτερα σχέδια, περίπλοκα μοτίβα και σπάνιες κλωστές και μάλιστα μερικά από αυτά είναι τόσο πολύπλοκα, που χρειάζονται χρόνια ολόκληρα για να αναπαραχθούν.
Στην Ελλάδα το κέντημα κάνει την εμφάνιση στα τέλη του 17ο αιώνα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ενδυμασία και το συμβολικό της περιεχόμενο. Όταν ο γυναικείος πληθυσμός των προυχόντων κοινωνικών στρωμάτων άρχισε να εγκαταλείπει σταδιακά τις οθωμανικές φορεσιές, θέλησε να δείξει με έναν νέο τρόπο τον πλούτο και την οικονομική άνεση που είχε για σπατάλη, στο ντύσιμό τους. Το κέντημα που εμφανίζεται στα ρούχα τους, είναι αυτό που συμβολίζει τον άπλετο χρόνο για δημιουργία πραγμάτων με περιορισμένη την πρακτική τους λειτουργία. Πρόκειται για μια πολιτισμική παραγωγή των άεργων εκπροσώπων του γυναικείου φύλου, προνόμιο που ανήκε αποκλειστικά στα ανώτερα στρώματα, και το κέντημα μαζί με τα κοσμήματα επιδείκνυαν αυτήν την πολυτέλεια.
Στη διάρκεια του 19ου αιώνα το κέντημα υιοθετήθηκε ως επίδειξη πλούτου και από την νεοανερχόμενη αστική τάξη, συνδέθηκε άρρηκτα με την πολιτιστική τους συμπεριφορά και άρχισαν να διακοσμούν τα σπίτια τους μ’ αυτά. Είναι χαρακτηριστικό, ότι τα κεντημένα πράγματα αποτέλεσαν συστατικά στοιχεία των προικιών των περισσότερων γυναικών και μάλιστα, ως ένα επίπεδο, από αυτά τα πράγματα αξιολογούνταν και η ίδια η γυναίκα. Είναι αυτά που την όρισαν ως νύφη και ως σύζυγο- νοικοκυρά στη συνέχεια. Μια νοικοκυρά η οποία ήταν ικανή, επειδή μπορούσε να ξοδέψει χρόνο, δυνάμεις και χρήμα για μια παραγωγή αγαθών χωρίς λειτουργική αξία.
Στις αρχές του 20ου αιώνα όταν η γυναικεία μόδα άρχισε να μιμείται την αντρική, το κέντημα εμπορευματοποιήθηκε κατά κάποιον τρόπο και διαδόθηκε σαν δραστηριότητα και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα μέσα από την εκπαίδευση. Έτσι το κέντημα έγινε λαϊκό φαινόμενο και προϊόν της κυρίαρχης ελληνικής κουλτούρας ως αντίληψη, ως σχέδιο αλλά και ως τεχνική που αναγνωρίζεται ακόμα και στις μέρες μας.
4 Μαρτίου 2013 – 11:01
Γράφει η κα. Νατάσα Καλιακούδα
Ιστορικός της Τέχνης-Διακοσμήτρια
Ιστορία της τέχνης του κεντήματος | Εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ Βόλου, Μαγνησίας, Θεσσαλίας
